باسمه تعالی

نماز از نظر قرآن، پیامبر (ص) و ائمّه اطهار (ع)

مقدّمه

نماز نهال نیکی ها را در دل انسانها پرورانده، سدّ سدیدی در برابر پلیدی و پَلَشتی ها
می افکند. ریسمان استوار دوستی و صفا میان مسجود و ساجد، نماز و نیایش است. نماز نشان گر نیازمندیهای مملوک به مالک و مظهر عبودیّت و اظهار خضوع و خشوع بنده مسکین و مستکینی است در برابر قادر و قاهری مقتدر. نماز والاترین مرتبه ی سپاس و ستایش مرحوم از رحیم است. نماز عالی ترین عامل انسانیّت است که انسان را از رکود و خمود و سکون به تموّج و تحرّک وا
می دارد. نماز معراج مؤمن است و او را از زندان تنگ ناسوت در اقیانوس بیکران لاهوت غوطه ور می سازد. نماز پرواز روح است از دنیای نفسانی به مبدأ هستی و در این پرواز، منیّت ها در مرداب فنا غرق شده، انسان سبکبال و سبک سیر در سپهر سرمدی بال و پر می زند.

در این تحقیق نماز را از دیدگاه قرآن، پیامبر اسلام (ص)، ائمّه اطهار (ع) مورد بررسی قرار
می دهیم.

متن

نردبان سربرافراشته نماز دستاویز مستحکمی جهت عروج و سیر و صیرورت در آسمان معرفت و قدس الهی است. باز تیزپرواز نماز بنده ی عاشق را به گلزار تنزیه و تهذیب پرواز
می دهد تا در تجلّی گاه عشق به راز و نیاز با معشوق خویش بپردازد.

در نمازم خم ابروی تو با یاد آمد          حالتی رفت که محراب به فریاد آمد

نماز، مجنون نیازمند را به دیار جانان می کشاند تا با دیدار کرشمه های دلبر دلش را به جوش و خروش برانگیزد و شور و وجد بر سراسر وجودش بتازد.

با توجّه به آیات مصحف گرانمایه و سخنان ارزشمند پیامبر اکرم (ص) و بزرگان دین،
شراره ای از خورشید شایق نماز را بر قلم می افشانیم و به ذکر مطالبی در این مورد می پردازیم.

قرآن و نماز :

«...اِنَّ الصَّلاةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَرِ وَ لَذِکرُ اللهِ اَکبَرُ؛¹ نماز انسان را از کارهای زشت باز
می دارد البتّه یاد خدا بزرگتر است».

خداوند در قرآن کریم به حضرت محمّد (ص) فرمان می دهد که اهل بیتش را به برپایی نماز امر کند و خود نیز در خواندن نماز و ذکر حق صبور باشد و در دغدغه روزی نباشد و خدا را «الرّزاق ذوالقوة المَتین» بداند.² پیامبر (ص) پس از نزول این آیه هر بار برای هر نماز به در خانه علی (ع) و فاطمه (س) می آمد و می فرمود : «اَلصّلاة».

نماز وسیله تقرّب انسانهای باتقوا است و نمازگزارانی شایستگی این تقرّب را دارند که با اخلاص تمام به این فریضه دینی بپردازند، نه نمازگزارانی که به تعبیر قرآن «فَوَیلٌ لِلمُصَلّین اَلّذینَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهونَ»³ می باشند و نه نمازگزارانی که نماز بر آنها سخت و دشوار است که در این مورد قرآن می فرماید : «وَاستَعینوا بِالصَّبرِ وَالصّلاةِ وَ اِنّها لَکبیرةٌ اِلّا عَلَی الخاشِعینَ»⁴ نماز چون عظیم المنزله است جز بر مؤمنان خاشع القلب و فروتن سنگین است.

قرآن در سه آیه آخر سوره جمعه مؤمنان را جهت اقامه نماز روز جمعه فرا می خواند و
می فرماید : ای کسانی که ایمان آوردید، هرگاه شما را برای نماز روز جمعه بخوانند فی الحال به ذکر خدا بشتابید و کسب و تجارت را رها کنید که این (نماز جمعه) اگر بدانید برای شما بهتر خواهد بود. پس آن گاه که نماز پایان یافت باز در پی کسب و کار خود روی زمین منتشر شوید و از فضل و کرم خدا روزی بطلبید و یاد خدا را بسیار کنید تا مگر سعادتمند و رستگار شوید. و این مردم (ضعیف الایمان) چون تجارت یا لهو و بازیچه ای ببینند، بدان شتابند و تو را در نماز تنها گذارند. (ای رسول) به خلق بگو که آنچه نزد خداست برای شما از لهو و لعب و تجارتهای دنیا بهتر است و خدا بهترین روزی دهندۀ خلایق است.

با توجّه به آیه های ذکر شده در قرآن یکی از پایه های استوار جامعه اسلامی همین نماز جمعه است که خداوند بندگان را به شتافتن و شرکت در نماز جمعه دعوت می کند و عدّه ای از نمازگزاران مدینه را که با آمدن کاروانی از شام با طبل و چنگ و هیاهو به استقبال آن رفتند و نماز را قطع کرده، پیامبر (ص) را تنها در حال نماز باقی گذاشتند مذمّت و سرزنش می نماید.

آیات شریفه قرآن کریم بیانگر آن است که نماز تکلیفی دائمی بوده و هیچگاه از انسان ساقط نمی گردد. چرا که بنده خدا همیشه در محضر پروردگار و بهره مند از فیض مطلق او است. لذا باید نماز او هم دائمی بوده و استثنابردار نیست. سوره نساء آیه 103 می فرماید :

«...فَاقیمواالصّلاةَ انَّ الصّلاةَ کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتاً ؛ نماز را برپا دارید زیرا نماز وظیفه ثابت و معینی برای مؤمنان است.»

این آیه نماز را به عنوان وظیفه ای همیشگی برای یک انسان موحّد و مؤمن ذکر می فرماید. لذا می دانیم نماز حتّی در میدان جنگ، بیماری و ناتوانی ترک نمی شود و باید به هر شکل ممکن ولی مطابق شرایط موجود، انجام گردد.

در آیه 92 سوره انعام خداوند متعال از میان تمام دستورات دینی فقط به نماز اشاره می فرماید: «...وهُم علی صلاتهم یُحافظون ؛ آنها مراقب نمازهای خویش می باشند».

این مطلب نشانه آن است که نماز از همه عبادات برتر و بالاتر بوده و مظهر پیوند و ارتباط با خدا می باشد. 

در سوره مریم آیه 59 می فرماید : «فَخَلَف مِن بعدهم خَلفٌ اَضاعوا الصّلاةَ واتّبَعوا الشّهواتِ فسوف یَلقَون غَیَّا ؛ بعد از آنها فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را ضایع کردند و از شهوات پیروی نمودند و به زودی مجازات گمراهی خود را خواهند دید».

این آیه اشاره به گروهی دارد که از مکتب انسان ساز انبیای الهی جدا شدند و پیروانی ناخلف از آب درآمدند، و از جمله اعمال زشت آنان را، ضایع کردن نماز برمی شمرد. اینکه از میان تمام عبادات روی نماز انگشت گذاشته شده دلیل بر اهمیّت نماز است. چون نماز سدّی است میان انسان و گناهان، هنگامی که این سدّ شکسته شد غوطه ور شدن در شهوات قطعی خواهد بود.

انسان در زندگی خود با توجّه به عوامل فراوانی که موجب غفلت او می گردد نیازمند تذکّر و یادآوری است، تا گرفتار غفلت و بی خبری نگردد.

در سوره مبارکه طه آیه 14 خطاب به حضرت موسی (ع) می فرماید : «انّنی اَنَا اللهُ لااله الّا اَنَا فَاعبُدنی و اَقِمِ الصّلاة لذکری ؛ من الله هستم، معبودی جز من نیست، مرا پرستش کن و نماز را برای من به پا دار».

خداوند در این آیه نماز را بهترین وسیله ذکر و یاد خود معرّفی می فرماید. آری، انسان صبح که سر از خواب برمی دارد نیازمند ذکر است. در وسط روز که غرق کارهای روزانه می گردد و در نهایت روز که به پایان می رسد احتیاج مبرم به یاد خدا دارد تا او را از غفلتها و شهوات حفظ کند و این ذکر و یادآوری تجلّی حقیقی اش در نماز است.

در سوره مبارکه اعلی آیه 15 نیز می فرماید : «و ذَکَرَاسمَ ربّهِ فصلّی ؛ رستگار می شود کسی که نام پروردگارش را به یاد آورد و نماز بخواند».

این آیه نیز نماز را وسیله ذکر و یاد خداوند و در نهایت رستگاری و فلاح معرّفی می نماید.⁵

نماز که اعظم حسنات و ستون دین است، در قرآن مؤکّداً به اقامه آن تذکّر داده شده است و جزو حسناتی است که محوکنندۀ سیّئات است، البتّه نه گناهانی که در ارتباط با حقوق خلق و در ذمّه انسان باشد.

پیامبر (ص) و نماز :

پیامبر (ص) نماز را به چشمه آب گرمی که بر درب خانه کسی باشد و شبانه روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبیه کرده است. که بدون تردید چرک و آلودگی در بدن چنین کسی باقی نخواهد ماند. گروهی از مؤمنان که زینت و متاع این جهان و چشم روشنی آن یعنی فرزندان و اموال، آنان را به خود مشغول نداشته، حق نماز را خوب شناخته اند. خداوند سبحان می گوید : «مردانی هستند که تجارت و داد و ستد آنان را از یاد خدا و به پا داشتن نماز و پرداخت زکات باز نمی دارد».

رسول خدا (ص) بعد از بشارت به بهشت، خویش را در مورد نماز به تعب و مشقّت انداخته بود، زیرا خداوند به او فرموده بود : «خانواده خویش را به نماز فرمان ده و در برابر آن شکیبا باش». لذا آن حضرت پی درپی اهل بیت خود را به نماز امر می کرد و خود نیز در انجام آن شکیبایی داشت.⁶

امّا اساس ترقّی و سعادت واقعی انسان، بجای آوردن نمازی است که از روی اخلاص خوانده شود تا به سرچشمه حیات ابدی و فیض کامل تقرّب جوید. چون نماز مشتمل بر انواع عبادات از «تسبیح، تهلیل، تکبیر، تمجید و تقدیس خداوند، گفتار و دعا» است، بنابراین همچون پرده ای بین انسان و آتش قرار می گیرد و سبب رستگاری و نجات انسان می گردد. هر قدر خواندن نماز از روی اخلاص و عشق و توجّه باطنی هنگام راز و نیاز و مناجات با حق تأکید و تحسین شده، خواندن نماز بدون حضور قلب و صفای دل که جز انجام حرکتی اجباری فایده دیگر ندارد، مردود و نهی گردیده است. به قول صائب :

غیر از نماز که هرگز در فکر آن نبودی         هر چیز از تو گم شد وقت نماز پیداست

در این مورد پیامبر (ص) می فرماید : «هر که در حضور مردم نماز خویش نیکو کند و چون به خلوت رود آن را بد گزارد این اهانتی است که به پروردگار خویش می کند.» و نیز فرمود : «بسا روزه داری که از روزه خود جز گرسنگی ثمری نبرد و بسا نماز شب گزاری که از نماز خود جز بیداری سودی نگیرد».⁷

پس نمازی باید خوانده شود که با تمام وجود انسان را به حق نزدیک کند، نه آن نمازی که انسان را از حق دور می سازد،⁸ و نه آن نمازی که تنها برای جلب توجّه مردم و تظاهر و تنها به صرف خودنمایی و فرصت جویی به خاطر رتبه و کسب مقام و نفع شخصی برگزار گردد و نه آن نمازی که به واسطه ایجاد جوّ ارعاب و ترس، انسان را به نمازخانه بکشاند تا به تقدّس نمایی انجامد.

آن نمازی که انسان خود با دلی لبریز از عشق و ایمان و با آغوش باز آن را پذیرا باشد، نه به خاطر خوش آمد اطرافیان و ترس از دست دادن سود و سرمایه و نفع شخصی و بدون عشق و اخلاص، بلکه با تمام وجود و لبریز از صدق و صفا برای انجام آن بشتابد. آن نمازی که دو رکعت آن از هزار رکعت غافل از حق بهتر است.⁹

نمازی که از صمیم دل باشد مؤمن را به معراج می برد. حضرت رسول اکرم (ص)
می فرماید :¹⁰ همانا دو نفر مرد از امّت من می ایستند به نماز و رکوع و سجودشان یکی است و حال آن که مابین نماز آنها مثل مابین زمین و آسمان است. و نیز فرمودند : خدا را آن چنان عبادت کن که گویی او را می بینی و اگر او را نمی بینی پس او تو را می بیند.

پیامبر اکرم (ص) به کسی که در مسجد نماز خوانده و به ایشان گفته بود : «بر من حدّی هست آن را جاری کن» فرمود : «آیا با ما نماز نخوانده ای؟» آن شخص گفت : بلی و پیامبر فرمود : «خداوند گناه تو را بخشوده است».¹¹

پیامبر (ص) در حجّة الوداع در آخرین وصیّت خود فرمود :¹² «اَلصّلاة و ما ملکت اَیمانکم؛
یعنی نماز و زیردستان شما دارای اولویّت اند». با اندک توجّهی عظمت و تأثیر نمازهای پنجگانه معلوم می شود که عیناً مانند دستورات نظامی و انتظامی که هر روز سر صف تکرار می شود تا در اعماق ضمیر ریشه دوانده و هرگز فراموش نشود.

پیامبر (ص) می فرماید : مقام نماز نسبت به دین مثل مقام سر نسبت به تن است و میان بنده و کفر ترک نماز فاصله است. در حقیقت نماز است که مرز کفر و ایمان را مشخّص می کند.¹³ فرمایش پیامبر (ص) که بهترین هنگام را برای استجابت دعا هنگام نماز می داند،¹⁴ بهترین دلیل در با اهمیّت شمردن نماز است. پیامبر (ص) در حکمت دیگر نماز را همچون ترازویی می داند که هر کسی آن را کامل کند پاداش کامل می یابد.¹⁵

با این تفاصیل ارزش و اهمیّت نماز و پایگاه آن در دین مشخّص می گردد. پس تحکیم و تقویّت نماز در انسانها سبب می گردد که ارکان کاخ دین مستحکم تر و پایدارتر شود و هر قدر در برپایی این فریضه الهی که نور مؤمن است، جهد و مایه به کار رود به همان میزان درخت دین پرثمرتر و بارورتر می گردد.¹⁶

رکن و ستون اصلی دین بر پایه نماز استوار است «اَلصَّلاةَ عَمودُ الدّین»¹⁷ و تکیه گاه خیمه دین به نماز بستگی دارد و الّا میخ ها و طنابها «سایر اعمال دین از قبیل روزه، زکات و حج» فایده ای نمی بخشند.

ائمّه اطهار و نماز :

حضرت علی (ع) می فرماید : «خداوند نماز را برای پاک شدن از کبر واجب فرموده است».¹⁸ چه بسا ممکن است انسان وقتی به درجه علمی بالایی برسد طغیان کند و دچار خودبینی و منیّت شود و نماز است که می تواند پوزه تکبّرها و خودپسندیها را به خاک بمالد و نیروی تواضع و فروتنی را در برابر قدرت لایزال در انسان پرورش دهد زیرا خودبین هرگز خدای بین نخواهد بود
و نیز حضرت علی (ع) می فرماید : «نماز را در اوقات خودش بجای آر، نه آنکه به هنگامِ بی کاری در انجامش تعجیل کنی و به هنگام اشتغالِ به کار آن را تأخیر اندازی و بدان که تمام اعمالت تابع نمازت خواهند بود».¹⁹ پس نماز همه اعمال نیکو را تحت الشّعاع خود قرار می دهد و نخستین چیزی است که در قیامت به حساب آن می رسند.

سخن گهربار علی (ع) درباره اهمیّت نماز چنین است : نماز را به پا دارید، محافظت آن را برعهده گیرید، زیاد به آن توجّه کنید و فراوان نماز بخوانید و به وسیله آن به خدا تقرّب جویید. زیرا نماز به عنوان فریضه واجب در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرّر شده است. مگر به پاسخ دوزخیان در برابر این پرسش که «چه چیز شما را به دوزخ کشانیده است؟» گوش فرا
نداده اید که می گویند : «ما از نمازگزاران نبودیم...» نماز گناهان را همچون برگهای پاییزی
می ریزد و غل و زنجیرهای معاصی را از گردنها می گشاید.²⁰

از حضرت امیرالمؤمنین (ع) حدیث است که خوشا به حال آن کسی که خالص کند برای خدا عبادت و دعا را و مشغول نشود قلب او به آنچه که می بیند چشم او، و نسیان نکند ذکر خدا را به آنچه که گوشش می شنود و محزون نشود به آنچه که به غیر او عطا شود.

ائمّه و مقرّبان درگاه حق هنگامی که نماز می گزاردند آن چنان از خود بی خود می شدند که گویی در این جهان نیستند و جز حق نمی بینند. از علی (ع) پرسیدند : «هَل رَأیتَ رَبَّکَ؟ آیا پروردگار خویش را دیده ای؟» فرمود : «لَم اَعبُدُ ربّاً لَم اَرَه؛ خدایی را که ندیده باشم بندگی
نکرده ام».²¹

اگر در میان صفوف بشری نگاه کنیم، پس از پیغمبر (ص)، پرستش علی (ع) بالاترین درجات ستایش و پرستش بود و هیچ کس را قدرت و استطاعت آن نبود که مانند او بندگی کند. عبادت و بندگی امیرالمؤمنین علی (ع) در هیچ بشری دیده نشد و او از بزرگترین شاگردان مکتب نبوّت، برای مسلمین قوی ترین رهبر و استوارترین آموزگار بود که به مردم سنن و آداب بندگی و عبادت و پرستش را می آموخت.

علی (ع) در نماز جز خدا هدفی و منظوری نداشت و دلش حاضر و در حضور بارگاه
معبودش بود. در نمازی که پس از جنگ احد یا خیبر برگزار کرده بود و پیکانی به پایش فرو رفته، نتوانستند آن پیکان را بیرون بیاورند جز به وقت نماز که آن قدر گرم بندگی حق بود و آن اندازه حضور قلب داشت که جز حق نمی شناخت و در این حال پیکان را از پای او بیرون آوردند و آن بنده راستگوی حق قسم یاد کرد که ملتفت نشده و توجّهی نداشت که پیکان از پای او بیرون
می کشند، در حالی که هر انسان با کوچکترین تماس ناملایمی بر خود می لرزد و حرکت می کند. این عبادت علی بود که هزار نخل خرما غرس کرد و پای هر نخلی دو رکعت نماز می خواند، در دل شبها زنده و بیدار و به خیرات و مبرّات و صدقات عبادت می کرد و به شکرانه این توفیق باز عبادت می نمود. ²²  

امام باقر (ع) در مورد حضرت علی بن الحسین (ع) می فرماید : حضرت علی بن الحسین (ع) وقتی به نماز می ایستاد رنگش متغیّر می شد و وقتی سجده می کرد سرش را بلند نمی فرمود تا آنکه عرق از او می ریخت و در نماز مثل ساقه درختی بود، حرکت نمی کرد از او چیزی مگر چیزی را که باد حرکت می داد.²³    

امام صادق (ع) می فرماید : وقتی غمی بر شما چیره می شود، چرا به مسجد نمی روید و دو رکعت نماز به جا نمی آورید تا آن غم شما را رها کند و نیز قرآن به شتافتن به سوی نماز و رها کردن کارها تأکید می کند؟²⁴

نتیجه

انسانی که در پی تکامل روح است و تلاش می کند که خود را به یک روح بزرگ و کانون حیات بزرگ کاینات وصل نماید و برای تعالی و ترقّی گام برمی دارد، روح عاشق و مضطرب و بی تابش با نیایش و عبادت حق، تسکین می یابد. با تمام نیرو و تمام امکان و اخلاص در مسیر این تکامل و تعالی قدم برمی دارد. با عبادت حق در سیر الی الله حرکت می کند و هنکام دعا و عبادت روحش در بند عینیّت، مادیات پست، زراندودها و ابتذال نمی ماند. تمام جوارح وجودش در نماز جذب تجلّی حق می گردد. نمازی که او را به سوی حق می کشاند و قلبش را از جلوه معشوق لبریز می سازد. حالتی به او دست می دهد که محراب به فریاد می آید. نمازی که مملو از نیازهای عاشقانه است. نمازی که مهر معشوق شبنم وجود عاشق را می رباید و رایحه دلاویزش سینه عاشق را پر می سازد. نمازی که نجوای عابد و معبود است. او که شیفته ی نماز و تشنه ی نیاز است، دل به دریای بی کران نماز داده تا وجود عطشناک خود را سیراب بخشد. با شاهین بلندپرواز نماز در آسمان عرفان و معرفت پر و بال می زند تا با کسب شکاری از کبریایی و کرامت نماز کبک وجود خود را کمال بخشد. او در قیام نماز قامت استقامت خود را در قیامت می بیند که نه چون جاثیه وار بلکه سربلند و قد برافراشته در برابر سردار سترگ لایزال ایستاده است. در سجود نماز سراسر تسلیم و تمکین و در رکوع آن کمر کبر را شکسته است. سرمست و سرخوش در راز و نیاز با معشوق در بی سویی و بی کرانگی نجوا می کند و در گلشن نماز می شکفد. شمیم واژه های نماز را در تمام رگهای خود می پراکند. در قنوت نماز
شکوفه های نور را بر سر انگشتان خود می نشاند. او در تسبیحات نماز با شناوری در دریای وسیع الهی از هر شایبه ی شناعت و شقاوت و شرور و شهوت، پاک و پارسا می شود و با هر تسبیح پایه ای از پی ریزی پلیدیها را در هم می شکند.

    من ا... التّوفیق

زهرا خلفی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

پانوشت ها

1. بخشی از آیه 45 سوره عنکبوت
2. آیه 132 سوره طاها
3. سوره ماعون، آیات 4 و 5
4. سوره بقره، آیه 45
5. نماز (وصال)، ص 221
6. المعجم المفهرس، نهج البلاغه، بخشی از خطبه 199 (قسمت 3 تا 7)
7. نهج الفصاحه، حکمت های 2013 تا 2015
8. همان کتاب، حکمت 2822
9. همان کتاب، حکمت 1674

10.اسرار نماز، ص 10

11.قرآن و شعارها، ص 73

12.همان کتاب، ص 75

13.نهج الفصاحه، حکمت های 3075، 1098

14.همان کتاب، حکمت 1168

15.همان کتاب، حکمت 1876

16.همان کتاب، حکمت 1874

17.همان کتاب، حکمت 1875

18.المعجم المفهرس، نهج البلاغه، بخشی از حکمت 252

19.همان کتاب، نامه 27 قسمت 15

20.همان کتاب، بخشی از خطبه 199 (قسمت های 1و2)

21.حکمت ها و اندرزها، جلد دوّم، ص 97

22.زندگانی حضرت امیرالمؤمنین (ع)، جلد دوّم، صص 122، 124، 125

23.اسرار نماز، صص 29، 30

24.قرآن و شعارها، ص 73

منابع و مآخذ

1. قرآن مجید
2. اسرار نماز یا معراج السّالکین و صلات العارفین، امام خمینی
3. المعجم المفهرس، نهج البلاغه، مؤلّفین : سیّد کاظم محمّدی و محمّد دشتی، نشر امام علی (ع)، قم، چاپ چهارم، آذر 74
4. حکمتها و اندرزها، جلد دوّم، استاد مرتضی مطهّری، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، فروردین 1388
5. زندگانی حضرت امیرالمؤمنین، جلد 1 و 2، حسین عماد زاده، مکتب قرآن، چاپ بیستم، محرّم 1401
6. قرآن و شعارها، سیّد علی کمالی (دزفولی)، مؤسّسه فرهنگی انتشاراتی نور معرفت، چاپ اوّل، 1375
7. نماز (وصال)، مجموعه مقالات برتر دومین همایش ملّی، به اهتمام محمّدرضا ربیعی مندجین، محمّد بختیاری، انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، چاپ نخست، اسفندماه 1387
8. نهج الفصاحه، مترجم و فراهم آورنده : ابوالقاسم پاینده، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ اوّل، 1374

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: